Osmanlı Donanması’nda amirallerin birbirleriyle haberleşmesi, aslında donanmanın düzenini ve devletin disiplinini ayakta tutan bir omurga gibiydi. Her şey belirli protokollere bağlıydı. Akdeniz’de sefere mi çıkılıyor, korsanlarla mı uğraşılıyor, tersanede bir sorun mu var, liman güvenliğinde bir açık mı tespit edildi? Hangi konuda olursa olsun, gönderilen her belge o eski, köklü yazışma kurallarına göre hazırlanırdı. Bu kurallar sayesinde bilgi düzenli şekilde aktarılır, emir-komuta zincirinde asla karmaşa yaşanmazdı. Yazışmaların en çarpıcı yanı, amiraller arasında kullanılan kesin hiyerarşik dil olurdu. Rütbe büyükse, mektup “arz” tarzında yazılırdı; rütbe küçükse, “emr-i şerif” ya da “buyruk” gibi ifadeler devreye girerdi. Kiminle konuştuğuna göre hitap şekli değişirdi. Kaptan-ı derya’ya yazılanla, bir sancak beyine ya da tersane yöneticisine yazılan mektup aynı olmazdı. Dile gelince… Osmanlıca sade tutulurdu, ama üst düzey komutanlara yazarken ciddiyet, ağırlık ve saygı dozu epey yükselirdi. Her mektup önce tarih, yer, gönderenin unvanı ve bağlı olduğu filo ya da tersane bilgisiyle başlardı. Sonra konu, lafı dolandırmadan, açık ve net biçimde anlatılırdı. Böylece, donanmanın dört bir yanında görev yapan amiraller arasında bilgi akışı hem hızlı hem de hatasız ilerlerdi. Bir de işin gizlilik tarafı vardı. Sefer planları, filo hareketleri, ikmal durumu ya da düşmanla ilgili istihbarat… Bunlar öyle herkese açık belgeler değildi. Bu nedenle çoğu yazının sonunda “mahrem”, “hassa” veya “gizli” notu yer alırdı. Mühür olmadan hiçbir yazışma gönderilmezdi. Her amiral kendi özel mührünü kullanır, böylece belgenin gerçekten ona ait olduğu anlaşılırdı. Bu düzenin yürümesi için işin mutfağında kâtipler vardı. Onlar belgeleri yazar, kopyalarını defterlere işler ve her mektubun doğru adrese ulaşmasını sağlardı. Tüm bu kayıtlar, sefer bittikten sonra bile geriye dönük kontrol edilebiliyordu. Özellikle uzun seferlerde, amiraller arasındaki koordinasyonu bu kayıt defterleri olmadan düşünmek imkânsızdı. Yani, Osmanlı Donanması’nda amiraller arası yazışmalar, disiplin, hiyerarşi ve güvenliği bir arada tutan, ince ayarlı bir sistemdi. Bu protokollerle donanmanın her köşesiyle kesintisiz iletişim kuruluyor, büyük seferler hep birlikte, stratejik bir akılla yönetiliyordu.
osmanlı donanmasında kıyı istasyonlarının rolünü öğrenmek için tıklayınız.